Een afscheidsritueel is een ritueel om stil te staan bij een verandering. Het is een markering in de tijd. Je neemt afscheid van het ‘oude’ om het ‘nieuwe’ toe te kunnen laten, of te verwelkomen.
Een zuiver afscheidsritueel is passend, helend en helpt je verder in je rouwproces. Hoe kom je tot zo’n zuiver ritueel?

We nemen vaak afscheid
Er zijn zoveel situaties waarin we afscheid nemen. Weet je nog het afscheid van de basisschool? Stond je te popelen om de grote wereld in te gaan? En toen je het ouderlijk huis verliet? Heb je toen iets speciaals gedaan?

We nemen afscheid van fases in ons leven; onze jeugd, onze vruchtbaarheid, ons werkzame leven. We nemen afscheid van scholen, huizen, straten, steden en dorpen, misschien wel landen. Van mensen, familieleden, relaties, vriendschappen, collega’s, buren. We moeten soms ook afscheid nemen van onze dromen, verlangens, plannen en wensen.

Aandacht en voelen
Tijdens het ritueel ben je bewust bezig met wat eindigt. Je aandacht is bij wie je nooit meer zult zien, spreken of vasthouden, bij wat nooit meer zal gebeuren, bij waar je nooit meer zult zijn, wonen of werken, bij wat nooit zal uitkomen of nooit zal gebeuren. Als je daar met je aandacht bent, kun je het ook voelen wat het afscheid met je doet. Het is heel natuurlijk en menselijk als er dan emoties omhoog komen.

Ademhaling
Het is vaak lastig om ontspannen te zijn en te blijven tijdens een afscheidsritueel. Door opkomende emoties ga je misschien hoger en sneller ademhalen. Leg gerust je hand(en) op je onderbuik om meer contact met je ademhaling en je lichaam te maken. Je gaat dan vanzelf lager en rustiger ademhalen. Zo blijf je aandachtig en kun je blijven voelen.

Wist je dat in de oosterse geneeskunde de ademhaling symbolisch wordt gezien als je verleden uitademen en je toekomst inademen?

Uiten
Het afscheidsritueel is een uiting van wat innerlijk wordt ervaren. Dat kan met woorden, zang, muziek, beelden, beweging, bepaalde handelingen. Huilen is ook een uiting, net zoals zuchten, schreeuwen, geeuwen en gapen. Uiten is heel gezond. Het is loslaten, het gaat werkelijk ‘uit je lichaam’.

Haar unieke keuken, liters koffie en de kikker
Mijn vriendin lag opgebaard in haar eigen woonkamer. Ik nam afscheid van haar. Sinds haar ziekenhuisopname was ik niet meer bij haar thuis geweest en ik wist dat ik er na dit afscheid nooit meer zou komen. Het was allemaal zo eindig.

Die stralende vrouw met haar schaterende lach. Haar uniek ingerichte keuken, de liters koffie die we daar dronken, de kikker… Ik hoor het haar nog zeggen. ‘Je mag alle kaarsen aansteken, behalve de kikker. Die steek ik aan als ik mijn prins gevonden heb!’ Helaas is die kikker-kaars nooit aangestoken. Ik kon alleen maar huilen.

Waardering
Tijdens een afscheidsritueel kun je waardering ervaren. Je kunt ervaren wat de persoon of situatie voor je heeft betekent. Wat je hebt meegemaakt, wat je hebt geleerd, hoe je bent gegroeid. Dan kun je blijdschap voelen, liefde, dankbaarheid en/of trots. Deze warme gevoelens gaat in de tijd de leegte opnieuw vullen en zijn de basis voor alle herinneringen die je in je hart gaat sluiten.

Passend
Met passend bedoel ik dat het ritueel past bij de persoon waarvan afscheid wordt genomen, en dat het past bij degenen die afscheid nemen. Dat kan een uitdaging zijn: er kunnen al wensen zijn vastgelegd, maar passen die ook bij de degenen die afscheid nemen?
Het vraagt vaak om zelfreflectie als er twijfels en/of weerstand is. Je stelt jezelf dan de oprechte vraag waarom je bijvoorbeeld dat gedicht wilt voorlezen. Is dat omdat de overleden persoon het een mooi gedicht vond, of dat jij je dicht-talent wilt laten horen?

Het kan ook zijn dat je gevraagd wordt iets in het ritueel te doen, wat je eigenlijk niet wilt. Of men gaat er al van uit dat jij dat doet, omdat je het zo goed kan. Ook in deze situaties mag je jezelf de oprechte vraag stellen of het passend is voor jou. In dit ritueel, bij dit afscheid, op dit moment.

Sentiment
Ik bedoel met passend ook dat er geen afleidingen zijn. Sentiment, bijvoorbeeld, is een gevoeligheid waardoor we snel ontroerd raken. Hierdoor worden we afgeleid van waar het om gaat. Bij afscheidsrituelen, op gedenk- en herdenkdagen zie ik wel sentimentele uitingen. Situaties worden dan aangedikt, mooier gemaakt, opgeleukt, afgezwakt, zwaarder gemaakt. Het ritueel verliest dan aan zuiverheid.

En als je erover denkt om kinderen bij het ritueel te betrekken. Leg hen uit wat de bedoeling is, geen druk, vraag, nodig uit, en respecteer hun antwoord, suggesties en ideeën. Meer over rouwen met kinderen, lees je hier.

Hoe meer passend het is, hoe zuiverder het ritueel, en meer heling er wordt gegenereerd.

Heling
Een afscheidsritueel is bedoeld om (met elkaar) naar binnen te keren. Je geeft jezelf de ruimte om te zien en te voelen wat er was en wat er nooit meer zal zijn. Het voelen van de ‘nooit-meer’ is de pijn die het afscheid oproept. Je heelt jezelf door die pijn toe te geven. Toegeven is een innerlijke beweging van je hart. Je hart raakt je pijn en je pijn lost op. Dat is de helende kracht van je hart. Dat is je zelfhelend vermogen.
Ook het ervaren van waardering tijdens het ritueel is heling.

Het voelen van ‘nooit-meer’ is een innerlijke beweging. Meer hierover lees je in het Stappenplan voor een gezond rouwproces.

Verder in het rouwproces
Je hebt waarschijnlijk ook wel gehoord ‘dat je maar één keer afscheid kunt nemen’. Deze zin creëert een bepaalde spanning waardoor je de kracht en moed voelt om een stukje van het ritueel (in welke vorm dan ook) op je te nemen. Het kan ook zijn dat je die kracht en moed niet voelt, dan is het passend voor jou (!) om het te laten. Een voor jou passend afscheid is een krachtige start van je rouwproces. Je kunt al terugkijken op dat waardevolle afscheid, wat troost biedt en vertrouwen geeft. Het helpt je verder in je rouwproces.

Waar voldoet een helend afscheidsritueel aan?
– Het ritueel heeft een begin.
– Je bent op een specifieke plaats of maakt de plek tijdelijk uniek.
– Je neemt de tijd.
– Je geeft aandacht aan wat of wie er niet meer is.
– Je voelt wat er te voelen is.
– Je kijkt terug op het verleden.
– Je haalt herinneringen op.
– Je ervaart waardering (dankbaarheid, liefde, trots, blijdschap)
– Je sluit het ritueel af.

Dit wetende kun je dus eenvoudig in je eigen vertrouwde omgeving met een kaarsje en een muziekje je eigen afscheidsritueel houden. En op gedenk- en herdenkdagen kun je ook je eigen ritueel houden. Dit was mijn ritueel met mijn kinderen: Troostcake.

Emoties
Niet doorvoelde emoties stapelen in je lichaam. Heb je al een dikke keel als je op weg bent naar een afscheid? Ben je heel moe na een afscheid? Dat zijn de gestapelde emoties die omhoog komen en die je probeert te onderdrukken. Het is niet gezond.

Wil je hiermee aan de slag? In het zelfhulpboek van het Thuis-traject voor rouw staat veel informatie over emoties en hoe je daar gezond mee kunt omgaan. Ook de ontspanningsoefeningen uit het werkboek helpen je daarbij.

Heb je naar aanleiding van deze blog een vraag, opmerking of wil je wat met me delen? Stuur me gerust een berichtje: willy@effectiefrouwen.nl. Of via het contactformulier. Ik antwoord altijd.