Informatie delen over verlies en rouw is een doel van deze website omdat mensen daar behoefte aan hebben. Hierdoor lever ik ook mijn bijdrage aan de erkenning van mensen in rouw, de erkenning van alle vormen van verlies en alle rouwsituaties, en de erkenning van wat verlies met ons mensen doet. Als we zeggen dat verlies bij het leven hoort, kan dat niet langer een afsluitende zin zijn. Het is een begin van oprechte aandacht voor elkaar.

Ik heb getracht veel informatie over complexe rouw bij elkaar te brengen, samen te vatten en te ordenen zodat het leesbaar, behapbaar en overzichtelijk wordt. Het is een lange, en een pittige blog geworden.

Wat is complexe rouw?
Wanneer de rouw gedurende minimaal een jaar niet natuurlijk verloopt, is er sprake van complexe rouw. Het verlies blijft het dagelijks leven bepalen in gedachten, gevoelens en handelingen.
Rouwontkenning, uitgestelde rouw en chronische rouw vallen onder complexe rouw. Andere termen die gebruikt worden zijn traumatische rouw, langdurige rouw, gecompliceerde rouw, verstoorde rouw, rouwstoornis en PCRS (persistente complexe rouwstoornis).

Erkenning van complexe rouw
In de afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar rouw. Het heeft ertoe geleid dat complexe rouw sinds maart 2022 staat beschreven in de tekst revisie van de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Dit is een classificatiesysteem waarin afspraken staan over welke criteria van toepassing zijn op een bepaalde psychische stoornis. De DSM wordt door professionals nationaal en internationaal gebruikt.

Deze erkenning van complexe rouw is belangrijk voor mensen met ernstige rouwklachten, voor zorgprofessionals en voor de vergoeding van gemaakte zorgkosten door verzekeraars.
Er wordt nog veel onderzoek gedaan in het land van verlies en rouw. Bijvoorbeeld naar wat de connectie is tussen depressie en rouw, en tussen posttraumatische-stressstoornis (PTSS) en rouw.

Signalen en symptomen van complexe rouw
Complexe rouw kan zich manifesteren in verschillende verschijningsvormen. De intense pijn beïnvloedt mensen op emotioneel, mentaal, fysiek, sociaal en spiritueel niveau.

• • Aanhoudend ongeloof over de onomkeerbaarheid van het verlies.
  • Angst voor de intensiteit van de pijn van het verlies.
  • Geloven dat men deze intense pijn niet kan dragen, verdragen of aankunnen.
  • Onder-reacties: emotionele gevoelloosheid, verdoving.
  • Overreacties: constant, soms obsessief, bezig zijn met en/of denken aan het verlies.
  • Vermijding van plekken, situaties, mensen.
  • Het blijvend en intens verlangen naar de persoon of situatie die men heeft verloren.
  • Het blijvend en intens ervaren van het gemis.
  • Moeite om de dagelijkse taken uit te voeren.
  • Het gevoel hebben dat het leven geen zin of betekenis meer heeft of de moeite waard is.
  • Het ervaren van boosheid, woede, razernij.
  • Het ervaren van intense pijn en diep verdriet.
  • Het ervaren van verlammende angst(en).
  • Het ervaren van beklemming, vastzitten.
  • Het ervaren van machteloosheid.
  • Het ervaren van eenzaamheid, verlorenheid.
  • Het ervaren van schuldgevoelens, schaamte en spijt.
  • Het ervaren van zelfverwijt.
  • Het ervaren van verbittering.
  • Verlies van vertrouwen in het leven, het eigen lichaam, mensen, instanties, de maatschappij, de wereld.
  • Het ontwikkelen van een negatief zelfbeeld.
  • Het ervaren van onveiligheid.
  • Geen behoefte aan lichamelijke contact en seks.
  • Afzonderen, isoleren en zich terugtrekken uit sociale evenementen en activiteiten

Complicaties bij complexe rouw

• • Slaapstoornis
  • Oververmoeidheid en uitputting
  • Langdurige problemen in het dagelijks leven, werk, studie en relaties
  • Angststoornis
  • PTSS
  • Depressie
  • Verhoogd risico op gezondheidsproblemen zoals gewichtsverlies, langdurige spierpijnen en verkramping, hoge bloeddruk, verminderde immuniteit, hartaandoeningen
  • Psychische stoornissen die verergeren of opnieuw optreden
  • Bovenmatig gebruik van alcohol, nicotine, drugs, voeding
  • Bovenmatige behoefte aan gokken, gamen, shoppen, seks
  • Eenzaamheid
  • Suïcidale gedachten
  • Suïcidaal gedrag

Oorzaken van complexe rouw
Waarom lopen mensen dermate vast in hun rouwproces zodat de rouw complex wordt? Ook hier is veel onderzoek naar gedaan. Voor het overzicht en de herkenbaarheid bied ik een verdeling naar oorzaken vóór, tijdens en ná het verlies.

          Oorzaken vóór het verlies

• • • Meer dan gezonde gehechtheid aan en/of afhankelijkheid van de persoon die overleden is of de situatie of object dat men heeft verloren.
    • Er is nog niet verwerkt eerder verlies.
    • Door het verlies komt men weer in contact met onverwerkte emotionele pijn uit de kindertijd en jeugd.
    • Er waren al lichamelijke, emotionele, psychische, relationele, sociale en/of financiële problemen.

 Oorzaken tijdens het verlies

• • • Het verlies is een gevolg van een ramp, ongeval of een andere dramatische gebeurtenis.
    • Het verlies is een gevolg van agressie, geweld, moord.
    • Het verlies is zeer plotseling en geheel onverwacht.
    • Het verlies is tegennatuurlijk, te vroeg.

 Oorzaken ná het verlies

• • • De omstandigheden na het verlies zijn uiterst moeilijk en/of traumatisch, bijvoorbeeld als het lichaam niet meer toonbaar is of zelfs verdwenen.
    • Vermissing
    • Politieonderzoek, rechtszaak, verzekeringsproblematiek, bureaucratie
    • Bovenstaande 2 punten verlopen vaak traag en slepend, duren lang, en veroorzaken onzekerheid over de afloop en wantrouwen bij de persoon in rouw. Men komt niet toe aan de rouw.
    • Publiciteit
    • Voor genoegdoening stort men zich op politieonderzoek en rechtszaak en kiest voor publiciteit.
    • Men moet in het geheim rouwen of door het verlies komen geheimen op tafel.

Behandeling van complexe rouw
Het eerste aanspreekpunt bij rouwklachten is vaak de huisarts. Deze kan afhankelijk van de ernst van de klachten een voorstel doen voor doorverwijzing en behandeling. De volgende mogelijkheden voor behandeling, al dan niet in combinatie, komen voor:

• • • Cognitieve gedragstherapie. Je kijkt naar en bespreekt samen met een therapeut of psychoog je gedachten, gevoelens en gedrag. De behandelaar geeft uitleg over rouw, en je krijgt advies en tips om toe te passen in je dagelijks leven.
    • EMDR, Eye Movement Desensittion and Reprocessing. Dit is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van een schokkende ervaring.
    • Bij exposure in de psychologie en de gedragstherapie draait het om de blootstelling aan hetgeen je bang voor bent of wat angst oproept. Bij rouwklachten is deze therapie vooral gericht op het doorbreken van vermijdingsreacties.
    • Traumabehandeling. Je bent gericht op de verwerking van een traumatische gebeurtenis.
    • Lotgenotencontact. Dit zijn alle contacten tussen mensen in eenzelfde onprettige situatie met het doel herkenning en begrip te vinden voor deze nieuwe situatie. Men kan emoties uiten en leren van elkaars ervaringen.
    • Groepspsychotherapie. Dit is therapie in groepsverband. Een beperkt aantal deelnemers, vaak acht tot tien, vormt samen met een groepstherapeut een therapiegroep die regelmatig bij elkaar komt. Tijdens de zitting bespreken en/of behandelen de groepsleden belangrijke onderwerpen met elkaar onder begeleiding van de therapeut.
    • Sociotherapie. Dit is een groepstherapie die gericht is op hier en nu. Je leert omgaan met de nieuwe dagelijkse situatie.
    • Massagetherapie. Massage heeft effect op het lichaam: spieren en bindweefsel, organen, het hormoonstelsel en het zenuwstelsel. Ook op psychisch niveau heeft massage effect. Aanraking is van levensbelang en daarom wordt massage ook vaak als troostend, verzachtend en ontspannend ervaren.
    • Trauma Sensitieve Yoga (TSY). Je lichaam onthoudt alle ervaringen die je ooit in je leven hebt opgedaan. Door deze vorm van yoga kom je langzaam weer in contact met je lichaam en je omgeving, en met de opgeslagen emoties. Zo herstel je de verbinding tussen lichaam en geest. Je vergroot je lichaamsbewustzijn, waardoor je je ook veiliger gaat voelen.
    • Psychomotorische therapie. Stress, verdriet, somberheid en angst uiten zich vaak ook op een lichamelijke manier. Hierdoor kun je last hebben van lichamelijke spanningen, je lichaamshouding, je ademhaling, beweging en hoe je je lichaam beleeft. Door lichaamsoefeningen leer je de signalen van je lichaam, je gevoelens en gedragspatronen te herkennen en beter te begrijpen. Je leert hoe je anders kunt omgaan met je rouwklachten.
    • Beeldende therapie, voorheen creatieve therapie genoemd. Door met beeldende materialen te werken zoals tekenen, boetseren en schilderen kun je jezelf uitdrukken wat met woorden vaak niet mogelijk is. Zo wordt verandering en heling bewerkstelligt.

Reguliere én complementaire zorg
Ik adviseer mensen in rouw altijd een voor hen passende combinatie te zoeken van gespreksvoering, creativiteit en een lichaaamsgerichte benadering. Zo geef je op meerdere niveaus aandacht aan je verlies waardoor deze niveaus elkaar ondersteunen, stimuleren en versterken. Het is effectief.

Je combineert dan de reguliere zorg die wordt gegeven door bijvoorbeeld de huisarts, artsen en specialisten, met complementaire zorg. Complementaire zorg is aanvullende zorg, die gegeven wordt naast de reguliere zorg.  Complementaire zorg wordt gegeven door geschoolde behandelaars en gaat uit van een holistische benadering waarbij de zorg de lichamelijke, emotionele, mentale, spirituele en sociale behoeften omvat.

Cijfers met betrekking tot (complexe) rouw
Ik wil graag compleet zijn en hier wat cijfers delen met betrekking tot het aantal mensen dat rouwt, het aantal mensen dat vastloopt in hun rouwproces en wat daar de cijfermatige onderbouwde oorzaken van zijn. Maar ik kon niet die specifieke cijfers vinden om daarmee een waar beeld te kunnen schetsen. Bovendien zijn de meeste cijfers gebaseerd op alleen de mensen die rouwen om een dierbare overledene. De andere verliezen worden niet gemeld, ook omdat daar waarschijnlijk nog geen onderzoek naar is gedaan.

Ik kan niet meer dan globaal zijn:

• • • Per jaar krijgen ongeveer 500.000 mensen te maken met het verlies van een dierbare in de directe omgeving.
    • 10% van deze mensen heeft moeite met de rouw.
    • 5% van deze mensen ontwikkelt een persistente complexe rouwstoornis.
    • Na een traumatisch verlies ontwikkelt 49% (bijna de helft) van de nabestaanden een persisterende complexe rouwstoornis. Dit is vijf keer zoveel als bij nabestaanden na niet-traumatische verliezen.
    • Bijna de helft van de nabestaanden, die na het verlies weer aan het werk gingen, meldt zich na verloop van tijd ziek wegens min of meer ernstige rouwklachten.
    • Het rouwverzuim bij het verlies van een ouder is in het eerste jaar gemiddeld 59 dagen, in het tweede jaar na overlijden 90 dagen.
    • Het gemiddeld rouwverzuim duurt 170 dagen.

  Conclusie
  Er is veel onderzoek gedaan naar rouw. Het gevolg hiervan is het opnemen van de PCRS in de DSM en geeft aan dat we rouwklachten steeds meer serieus nemen. Veel onderzoek is nog nodig. Niet alleen naar de rouw om verlies door de dood, maar ook al die andere verliezen die zo’n enorme impact hebben op ons en ons leven.

  Mijn werkwijze
  Als ik door een persoon in rouw wordt benaderd voor begeleiding en ik merk op dat de rouwklachten (zeer) ernstig zijn, verwijs ik altijd eerst door naar de huisarts. Ik zie mijn holistische therapeutische begeleiding dan als complementair.

  Bij lichte tot matige rouwklachten bied ik begeleiding in de vorm van gesprekken en/of creatieve therapie. Wat zijn lichte tot matige rouwklachten? Dat is persoonlijk, maar als richtlijn houd ik aan: als je het gevoel hebt dat je rouwproces gedurende 2 maanden niet meer stroomt, kan er sprake zijn van (beginnende) vastgelopen rouw. Meestal weet je zelf wel dat je rouw is vastgelopen. Hoe eerder je daar aandacht aan geeft, hoe beter.

  In mijn werkwijze volg ik jouw intuïtie. Dat is jouw wijsheid en innerlijk weten. Jouw intuïtie leidt ons naar het thema waar het op dat moment om gaat. Dat is het thema wat op dat moment onze aandacht vraagt, erkenning en heling nodig heeft. Zo zijn we altijd effectief. Hier lees je meer over het rouwinzicht dat ik bied.

  Herkenning en erkenning
  Als je jezelf herkent in deze blog over complexe rouw is dat de eerste stap. Weet dat je er niet alleen voor staat en hulp in vele vormen wordt aangeboden. Overleg met je huisarts en onderzoek wat het best bij jou past. Neem jezelf en je rouwklachten serieus. Erkenning begint bij jezelf.

  En natuurlijk help ik je graag in een complementaire vorm. Neem gerust en vrijblijvend contact met me op. Of als je een vraag of opmerking hebt naar aanleiding van deze blog of je eigen rouwsituatie, stuur een berichtje naar willy@effectiefrouwen.nl of via het contactformulier. Ik antwoord altijd.

  Als je deze blog leest en iemand herkent, deel deze blog. Want hulp vragen is helaas ook nog vaak een enorme drempel.